Η ιστοσελίδα περιέχει δημοσιεύσεις κειμένων και ιστορικών πηγών που αφορούν την ιστορία της Αρκαδίας, κυρίως τις περιοχές της Γορτυνίας και του Μαινάλου, καθώς επίσης και ορισμένες ερασιτεχνικές ιστορικές μελέτες γενικότερου ενδιαφέροντος.

H συνθηματική γλώσσα των Λαγκαδινών μαστόρων


Μερική άποψη Λαγκαδίων Η διαμόρφωση του εδάφους και η πετρώδης σύστασή του περιορίζουν σημαντικά την καλλιεργήσιμη και βοσκήσιμη γη. Νερό προσφέρει το Λαγκαδιανό ρέμα στο βάθος της ρεματιάς, όπου στο παρελθόν λειτουργούσαν νερόμυλοι.


Ο περιορισμός της δυνατότητας απασχόλησης με τη γεωργία και την κτηνοτροφία οδήγησε πολλούς κατοίκους να γίνουν χτίστες για να συμπληρώσουν το εισόδημά τους. Σταδιακά, η στροφή των περισσοτέρων κατοίκων στο επάγγελμα του χτίστη και η παράδοση που δημιουργήθηκε έκανε, κυρίως στις τελευταίες δεκαετίες του 18ου αιώνα, γνωστούς τους Λαγκαδιανούς στην Πελοπόννησο ως εξαιρετικούς οικοδόμους. Οι χτίστες οργανώνονται κατά ομάδες και αναλαμβάνουν δύσκολα τεχνικά έργα, όπως γέφυρες σε δύσβατα ποτάμια, εκκλησίες, τζαμιά (π.χ. το μεγάλο τζαμί στο Ναύπλιο είναι έργο του πρωτομάστορα Αντώνη Ρηγόπουλου του 1808), κυρίως όμως κατοικίες κάθε μεγέθους.

Μετά την ίδρυση του Ελληνικού κράτους οι Λαγκαδιανοί χτίστες κυριαρχούν στην κεντρική Πελοπόννησο σε όλη τη διάρκεια του 19ου αιώνα και τις πρώτες δεκαετίες του 20ου. Η ευημερία ανακλάται στην αύξηση του πληθυσμού που από 2158 άτομα το 1829 φθάνει στο μέγιστο των 6815 κατοίκων το 1896. Δημιουργούνται συνθήκες οικονομικής ανάπτυξης και εμφανίζεται έντονη τοπική παραγωγική και εμπορική δραστηριότητα. Αγία Παρασκευή

Από το τέλος του 19ου αιώνα αρχίζει η μετανάστευση από τα ορεινά στα πεδινά και τις αστικές περιοχές. Ο πληθυσμός στα Λαγκάδια αρχίζει να μειώνεται, όμως η κωμόπολη συνεχίζει να ακμάζει χάρη στους χτίστες και το ρόλο που κρατά στην κοινωνική και οικονομική ζωή της γύρω περιοχής. Μέχρι τα μέσα της δεκαετίας του 1950 αποτελεί τοπικό εμπορικό κέντρο. Λειτουργούν μύλοι, εργαστήρια, καταστήματα, γίνεται εβδομαδιαία αγορά, στεγάζονται δημόσιες αρχές και γραφείο του Μονοπωλίου. Ο δρόμος Τρίπολης-Πύργου συντελεί στη διατήρηση της απασχόλησης. Μαρτυρία της οικονομικής δραστηριότητας προσφέρουν κτίρια που χτίσθηκαν για να στεγάσουν εμπορικές και παραγωγικές χρήσεις.

Όταν οι συνθήκες που είχαν οδηγήσει στη δημιουργία πλανόδιων συνεργείων χτιστών εξέλειπαν, οι τεχνίτες εγκαταστάθηκαν μόνιμα στους τόπους εργασίας, κυρίως σε αστικά κέντρα, ενώ η νεότερη γενιά απαγκιστρώθηκε από το πατροπαράδοτο επάγγελμα. Ο πληθυσμός το 1971 μειώθηκε στους 1605 κατοίκους, ενώ η τελευταία απογραφή του ευρύτερου Δήμου Λαγκαδίων μετρά 1363 άτομα.

Λαγκαδινοί μαστόροι

Οι χτίστες των Λαγκαδίων ήταν επαγγελματικά οργανωμένοι κατά ομάδες που ονομάζονταν μπουλούκια (τουρκ. bölük) ή κομπανίες (ιταλ. compagnia). Η οργάνωση κατά τον τρόπο αυτό διευκόλυνε τη μετακίνηση συνεργείων ικανών να αναλάβουν οικοδομικά έργα και να τα ολοκληρώσουν με επιμέλεια σε σύντομο χρονικό διάστημα.

Τα μπουλούκια είχαν εσωτερική οργάνωση και ιεραρχία. Επικεφαλής ήταν ο πρωτομάστορας, ο οποίος συγκροτούσε την ομάδα, τη διοικούσε και μεριμνούσε για την εύρεση έργου. Ακολουθούσαν οι μαστόροι, οι οποίοι ήταν τεχνίτες -κυρίως χτίστες-, οι τριότες ή λασπολόγοι, βοηθοί των μαστόρων και τα μαστορόπουλα, οι μαθητευόμενοι τεχνίτες. Ο εξειδικευμένος στη εξόρυξη της πέτρας μάστορας ονομαζόταν νταμαρτζής ή λιθαράς, ενώ εκείνος που λάξευε (πελεκούσε) τη πέτρα πελεκάνος. Οι μαστόροι έκτιζαν τοίχους ανά ζεύγη. Την εξωτερική πλευρά του τοίχου έκτιζε έμπειρος χτίστης που ονομαζόταν φατσαδόρος, ενώ την εσωτερική λιγότερο έμπειρος που ονομαζόταν μεσομάστορης. Συνήθως ένα μπουλούκι ικανό να αναλάβει μεγάλα οικοδομικά έργα περιλάμβανε 10-12 μαστόρους, 8-10 μαστορόπουλα και γύρω στα 10-15 ζώα.

Επειδή οι Λαγκαδιανοί εργάζονταν κυρίως στη Πελοπόννησο πραγματοποιούσαν μέχρι τρία ταξίδια τον χρόνο. Το πρώτο ήταν συνήθως μετά το Πάσχα, το δεύτερο μετά τον Δεκαπενταύγουστο και το τρίτο μετά του Αγίου Δημητρίου. Στις μεγάλες γιορτές, όπως τα Χριστούγεννα, το Πάσχα και της Παναγίας φρόντιζαν να βρίσκονται στα σπίτια τους. Η αναχώρηση είχε στενοχώρια ενώ η επιστροφή γιορταζόταν με γλέντι. Σύμφωνα με υπολογισμούς παλιού μάστορα, την εποχή της ακμής αναχωρούσαν 150-200 μπουλούκια από τα Λαγκάδια.

Οι Λαγκαδιανοί χτίστες χρησιμοποίησαν, όπως έκαναν οι χτίστες στα περισσότερα μέρη της Ελλάδας, συνθηματική γλώσσα για να συνεννοούνται μεταξύ τους χωρίς τα λεγόμενα τους να γίνονται αντιληπτά από τους γύρω. Σκοπός ήταν να προφυλάξουν τα συμφέροντά τους, να ξεγελάσουν το νοικοκύρη, να αμυνθούν απέναντι στην αρνητική άποψη που είχε γι’ αυτούς ο κοινωνικός περίγυρος. Την τοπικής εμβέλειας συνθηματική γλώσσα που χρησιμοποίησαν ονόμαζαν Μπολιάρικα ή Ρεκουναίικα.

(Το παρόν είναι απόσπασμα από το κείμενο που δόθηκε από τον επικ. καθηγητή Ε.Μ.Π. κ. Ηλία Ζαχαρόπουλο σε ομάδα φοιτητών της Σχολής Αρχιτεκτόνων, στα πλαίσια του μαθήματος Ειδική Οικοδομική 4, όταν επισκέφτηκαν τα Λαγκάδια, τον Απρίλιο του 2003, για την αποτύπωση παραδοσιακών κτιρίων.)

Βιβλιογραφία:

1. Χρήστος Γ. Κωνσταντινόπουλος, Οι παραδοσιακοί χτίστες της Πελοποννήσου, εκδόσεις Μέλισσα, Αθήνα 1983
2. Χρήστος Γ. Κωνσταντινόπουλος, Η μαθητεία στις κομπανίες των χτιστών της Πελοποννήσου, Ιστορικό Αρχείο Ελληνικής Νεολαίας, Γενική Γραμματεία Νέας Γενιάς, Αθήνα 1987
3. www.arcadians.gr/places/lagadia.htm







Πηγή

Π ε ρ ι ε χ ό μ ε ν α

Απογραφές
Η επαρχία του Λιονταριού (1461)
Η Καρύταινα (Λιοντάρι) (1512-1520)
Ο Δήμος (kaza) της Καρύταινας (1566-1574)
Χωριά Γορτυνίας (1700-1830)
Χωριά και αριθμός οικογενειών Γορτυνίας (απόγραφή Pouqueville)
Απογραφή Γορτυνίας (1834)
Απογραφή Αρκαδίας (1834)
Απογραφή Γορτυνίας (1852)

Ονόματα
Σκορτινοί (13-14ος αιώνες)
Κροκόντηλοι-Αγ.Γεώργιος των Σκορτών (13-15ος αιώνας)
Δημητσανίτες (1461-1574)
Μέλη δημοτικού συμβουλίου Τριπολιτσάς (1700)
Ονόματα στρατιωτικών των Κολοκοτρωναίων (1821)
Γορτύνιοι Πολιτικοί κατά την Επανάσταση (1821)
Γορτύνιοι Αξιωματικοί κατά την Επανάσταση (1821)
Γορτύνιοι Φιλικοί (1821)
Ονόματα Λαγκαδινών (1822-3)
Ονόματα κατοίκων επαρχίας Τριπολιτσάς - Α (1823)
Ονόματα κατοίκων επαρχίας Τριπολιτσάς - Β (1823)
Προαγωγές Γορτυνίων στρατιωτικών (1824)
Δημοτικοί εισπράκτορες Γορτυνίας (1836)
Δήμαρχοι και Πάρεδροι Γορτυνίας (1841)
Φύλλα ποιότητας Δημάρχων και παραγόντων της Γορτυνίας (1849-1850)
Εκλογικά έγγραφα Γορτυνίας [1843 - 1862]
Εκλογικός κατάλογος Γορτυνίας (1865)
Επώνυμα Γορτυνίων 1865 (δήμοι Γόρτυνος, Ελευσίνος, Κλείτωρος και Μυλάοντος)
Επώνυμα Γορτυνίων 1872 (δήμοι Λαγκαδίων και Νυμφασίας)
Επώνυμα Γορτυνίων 1872 (δήμοι Τρικολόνων και Τροπαίων)
Επώνυμα Γορτυνίων 1872 (δήμοι Ηραίας και Θέλπουσας)
Επώνυμα κατοίκων δήμων Φαλάνθου (1879) και Θεισόας (1843)
Μικρά ονόματα Γορτυνίων (19ος αιώνας)

Τοπωνύμια
Mετονομασίες οικισμών Αρκαδίας (1920)
Μεσσαρέα
Τοπωνύμια Βυτίνας
Τοπωνύμια Βάχλιας
Τοπωνύμιο Τσιπιανά
Τοπωνύμιο Ψάρι
Τοπωνύμιο Αρτοζήνος
Τα τοπωνύμια ως πηγή της πρώιμης κοινωνικής ιστορίας των σλαβικών φύλων
Nτρομπολιτσά- Tριπολιτσά- Tρίπολη : μια ιχνηλάτηση
Γορτυνιακά τοπωνύμια σλαβικής ετυμολογίας
Στα χνάρια του περιηγητή Παυσανία στην Αρκαδία
Συνοικισμός Μεγάλης Πόλεως

Διάλεκτοι και Ιδιώματα
Το αρχαίο αρκαδικό γράμμα "Τσαν"
Η αρχαία αρκαδοκυπριακή διάλεκτος
Σύγκριση γορτυνιακού με άλλα ιδιώματα στο φωνολογικό επίπεδο
Συνοπτική παρουσίαση γορτυνιακού ιδιώματος
Το φαινόμενο του τσιτακισμού στα πελοποννησιακά ιδιώματα
H συνθηματική γλώσσα των Λαγκαδινών μαστόρων
To ιδιωματικό στοιχείο στη γλώσσα των απομνημονευμάτων του Θεοδώρου Κολοκοτρώνη

Ιστορικά θέματα (επιλεγμένα)
Πασάς Mαυραειδής Φαρμάκης
Ιστορική γεωγραφία Αρκαδίας (395-1209)
Δοξαπατρήν τον λέγουσιν, μέγας στρατιώτης ένι
Λυκάων της Αρκαδίας
Φωτάκος: Μάχη εν Τρικόρφοις - 23 Ιουν. 1825
Κανέλλος Δεληγιάννης: Πολιορκία Λάλα
Κανέλλος Δεληγιάννης: Η μάχη του Βαλτετσίου (12-13 Μαιΐου 1821)
Κανέλλος Δεληγιάννης: Η μάχη της Γράνας
Κανέλλος Δεληγιάννης: Έξοδοι Δράμαλη από την Κόρινθο
Κανέλλος Δεληγιάννης: Γορτυνιακός εμφύλιος (1823) και αρχές του γενικού εμφυλίου (1824)
Κανέλλος Δεληγιάννης: Μάχες στο Άργος, Δερβενάκια, Αγιοσώστη, Αγιονόρι
Κανέλλος Δεληγιάννης: Α' Πολιορκία Μεσολογγίου
Κανέλλος Δεληγιάννης: Εκστρατεία στη Δυτ. Ελλάδα, Μάχη του Πέτα
Καταστροφή Ζάτουνας - Απρίλιος 1779
Αναφορές για τα επεισόδια στη Γορτυνία (Ιουν. 1823)
Αναφορά επαρχίας Καρύταινας (Δ' Εθνοσυνέλευση, Άργος 1829)
Επιστολή κατά Κολοκοτρώνη (Εμφύλιος 1823)
Ο Μοραΐτης Πυρπολητής του 1821
Τα άρματα της Καρύταινας (1821)

Μελέτες
Βυζαντινή κρατική ιεραρχία και στρατιωτική οργάνωση
Κυρ Ιωάννης ο Τζερνοτάς
Τάμα στον Δία – Αχαιοί εναντίον Γαλατών (120 π.Χ.)
Στοιχεία για την οθωμανική Ελλάδα
Προδοσίες και θυσία στη Μολδοβλαχία το 1821
Η παράδοση της Πόλης το 1453
Σύντομη ιστορία της Πελοποννήσου (2ος αι. π.Χ – 7ος αι. μ.Χ.)
Το Πασαλίκι του Μοριά
Τα παράπονα των Ανθενωτικών (1450)
Μοραΐτες Οπλαρχηγοί του 1821
Η μάχη της Πελαγονίας (1259 μ.Χ.)
Φορεσιά και Άρματα το 1821
Η Εποχή του Χαλκού στο Αιγαίο
Αυτόχθονες εναντίον Ετεροχθόνων
Αλαμανικός φόρος και βυζαντινά μνημόνια